SUNU?

Ynsana ili?kin bu bilgiler resmi bilgiler (çünkü hiç bir dini kult ve kültür bugün e?itim ve yönetim yapylarynda e?emen de?ildir sonuçta bilgilerin resminin dine aykyry olmasy gücün bilgi üstündeki erkinden do?maktadyr) olup "bilimsel" niteli?i olan verilerdir ancak her bilgi mutlaka veri ve ilke'ye ait gözlem ve yorumlary içerdi?inden yorumlardaki do?ru olmayan ve gözlemlerde gerçek olmayan "bilgi"lerin bulunaca?y unutulmamalydyr. Zaten bilgi'yi bilim'den ayyran ölçütte bu "ku?ku"dur. Bilimsel bilginin özü metodik ku?ku olmasy ve medotik ku?kununda kesini arayan bir yakla?ym oldu?u nazara alynyrsa bu arayy?yn hedefinde katy yöntem ile ku?kusuz inanç arasynda kalan insana dair  EVRYM ve YARATILI?  kuramyn dil ve din arasynda bulanan bir onay isteyen bir öneri oldu?u ortadadyr.

KAYNAK

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Git ve: kullan, ara

Ba?ly?yn di?er anlamlary için Ynsan (anlam ayrymy) sayfasyna bakynyz.

Bu sayfada i?lenen Ynsan türünün biominal ady Homo Sapiens 'tir. Di?er türler için bu ba?lantyyy takip ediniz

Ynsan, dik duru?a, görece geli?mi? bir beyine, soyut dü?ünme yetene?ine, konu?ma (dil kullanma) kabiliyetine, alet kullanma ve üretme becerisine sahip primat türü. Biominal ismi `Homo sapiens`tir. Homo sapiens Latince "akylly adam" veya "bilen adam" anlamyna gelir. Ynsan, hominoidea (insansylar) üst ailesinin hominidae (büyük insansylar) ailesine dahildir.

Ynsanyn biyolojik soy a?acy [de?i?tir]

├─ Bitkiler
├─ Mantarlar
├─ Protistler
├─ Bakteriler
└─ Hayvanlar

├─ Omurgasyzlar

└─ Omurgalylar

├─ Ku?lar

├─ Sürüngenler

├─ Balyklar

├─ Amfibiler

└─ Memeliler

├─ Etçiller

├─ Deniz memelileri

├─ Kemirgenler

Bitkiler
├─ Mantarlar
├─ Protistler
├─ Bakteriler
└─ Hayvanlar

├─ Omurgasyzlar

└─ Omurgalylar

├─ Ku?lar

├─ Sürüngenler

├─ Balyklar

├─ Amfibiler

└─ Memeliler

├─ Etçiller

├─ Deniz memelileri

├─ Kemirgenler

├─ Yarasalar

├─ Böcekçiller

├─ Keseliler

└─ Primatlar

├─ Önmaymunlar

├─ Maymunlar

└─ Ynsansylar

├─ Gibon

├─ ?empanze

├─ Goril

├─ Orangutan

└─ Ynsan

Ynsanyn organik evrimi [de?i?tir]

Ana madde: Ynsanyn organik evrimi

Ylk insansy varlyk [de?i?tir]

Ynsano?lunun kökeni ile ilgili çaly?malar daha çok homo türü etrafynda yo?unla?sa da syklykla Australopithecus vb. gibi di?er hominid ve homininleri de kapsar. Fosil kayytlaryna göre anatomik olarak ça?da? insan tanymyna uyan en eski fosiller 130.000 yyl öncesine aittir ve Afrika'da bulunmu?lardyr. Ça?da? tipte homo sapiens altürünün ilk yrky olan Cro-magnon Ynsany ise zamanymyzdan 50 bin yyl önce ortaya çykmy?tyr. Ynsano?lunun evrimine dair kabul gören ba?lyca iki hipotez vardyr. Bunlardan birincisi ça?da? insanyn Afrika'da ortaya çykyp dünyaya yayyldy?yny öne süren "tek orijin" hipotezi, di?eri farkly bölgelerde evrim geçirerek ça?da? insana dönü?tü?ünü öne süren "çoklu bölge" hipotezidir.

Ça?da? insanyn ve di?er insansy maymunlaryn ilk ortak atasy kabul edilen iki ayak üzerinde duran ve gözleri ileri bakan canlynyn bundan yakla?yk 6.5 milyon yyl önce Afrika'da ortaya çykty?y tahmin edilmektedir. Bu canlynyn a?açlardan inip ayakta durmaya ba?lamasynyn nedeninin iklim de?i?ikli?ine ba?ly kuraklyk, yiyecek kytly?y ve göç zorunlulu?u olabilece?i dü?ünülmektedir. Ynsany olu?turmaya ba?layan organik evrim bilimsel ady olan Antopogenesis zamanymyzdan yakla?yk 3,5 milyon yyl önce ba?lamy?tyr. Ynsan adyny hak eden ba?langyç noktasy ise Homo cinsinin ortaya çykmasy ile olmu?tur.

Ça?da? insanyn soyu tükenmemi? en yakyn akrabalary syradan ?empanzeler (Pan troglodytes) ve bonobolardyr (cüce ?empanze, Pan paniscus). Bu iki ?empanze türü ve insano?lu yakla?yk 6.5 milyon yyldyr farkly bir evrim çizgisi izlemelerine ra?men tamamlanmy? gen haritalaryna göre aralaryndaki yakynlyk fare ile syçan arasyndaki yakynlyktan on kat daha fazla, akraba olmayan iki insan arasyndaki yakynlyktan sadece 10 kat daha azdyr. Bu iki ?empanze türü ve insanyn DNA'synyn %98.4'ü tamamen aynydyr.^[1][2][3][4]

Homo erectus [de?i?tir]

Bundan yakla?yk 1.8 milyon yyl önce dik duran Homo erectus türü ortaya çykmy?tyr. Bir batakly?a yüzüstü dü?mü? halde bulunan Turkana boy ismi verilen homo erectus iskeleti, günümüze kadar neredeyse tam olarak ula?ty?y için homo erectuslara dair birçok bilgiye ula?ylmasyny sa?lamy?tyr. Bulgular homo erectusun oldukça iri oldu?unu, avcylykla veya le? yeyicilikle geçindi?ini göstermektedir.

Homo tricapus [de?i?tir]

Ana madde: Homo tricapus

Homo tricapuslar 1.5 - 1.000.000 yyl arasy ya?amy?lardyr. Homo Sapienslere en yakyn türdür. Beyin hacimleri homo erectuslara göre daha geni?ti ve homo erectuslardan daha iriydiler. Bu canlylar a?açtan kendi yaptyklary myzraklarla avlanarak ve meyve toplayarak ya?amlaryny sürdürüyorlardy. Homo tricapuslar çok sosyal canlylardy. Ate? yakyyor, ölülerini gömüyor, ya?adyklary ma?aralarda resimler çiziyorlardy. Avladyklary hayvanlaryn kürklerinden kyyafet yapyyorlardy. Bu canlylara ait kalyntylar kuzey Afrika, Mezopotamya ve Anadolu'da bulunmu?tur.

Homo neanderthalensis [de?i?tir]

Ana madde: Homo neanderthalensis

Homo sapiens ile bundan yakla?yk 250-300 bin yyl önce ortaya çykan Neandertalin uzunca bir süre dünya üzerinde birlikte bulundu?u ve bu iki türün birbirleriyle kar?yla?ty?yna dair arkeolojik kanytlar mevcuttur. Kimi görü?ler de, bu iki türün birbirinin farkly oldu?unu fark etmeden birlikte üremi? olabilece?ini, dolayysyyla da günümüz insanynyn kökeninde Neandertaller'in de oldu?unu iddia etmektedir. Nitekim Asya'da bulunan bir fosilin Neandertal ve Homo sapiens türlerinin çiftle?mesinden meydana geldi?i anla?ylmy?tyr. Neandertalyn kemik-iskelet yapysy günümüz insanyndan oldukça farklydyr. Neandertal insanynyn çene kemi?indeki mandibular kemik kanalynyn tipik yapysy ayyrt edici bir temel özelliktir. Neandertalyn soyunun nasyl tükendi?i kesin olarak bilinmemektedir. Bazy teorilere göre daha zeki ve daha yetenekli olan Homo sapiens tarafyndan yok edilmi?lerdir.

Günümüze ula?my? birçok Neandertal fosili bulunmu?tur. Bu nedenle hakkynda en fazla bilgiye ula?ylmy? hominid türüdür. Neandertallerin soyu yakla?yk 30.000 yyl önce tükenmi?tir. Ancak küçük bir kysmynyn çok daha uzun süre yeryüzünde kalmy? olabilece?i dü?ünülmektedir. Belki de dünyanyn her yerinde binlerce yyldyr kar?yla?ylan koca ayak vb. folklorik öykülerin kökeninde bu hantal ve tüylü hominid vardyr.

Neandertaller fosillerinde yapylan çaly?malar parmaklarynyn kalyn ve hantal oldu?unu göstermektedir. Bu ça?da? insan kadar ince el i?leri yapamady?ynyn kanytydyr. Neandertaller toplu halde ya?amy? sosyal yaratyklardyr. Sakat kalanlara bakmy?, ölülerini gömmü?lerdir. Çok fazla fosil bulunmasynyn nedeni ölülerini gömmü? olmalarydyr.

Ynsan davrany?lary [de?i?tir]

Cinsellik [de?i?tir]

Ana madde: Ynsan cinselli?i

Erkek cinselli?i ve kadyn cinselli?i iki alt alan olmak üzere cinsel davrany?y konu alan cinsel yönelim, cinsel kimlik, cinsel sapkynlyklar, cinsel suçlar,cinsel organlary, cinsel ili?kiyi, ruhsal-cinsel geli?im (psikoseksüel geli?im) evrelerini, cinsel yolla bula?an hastalyklary içeren bir ?emsiye kavramdyr.

Pornografi [de?i?tir]

Ana madde: Pornografi

Pornografi cinsel anlamda tahrik etme amacyyla insan vücudunu veya cinselli?in mahremini yansytmaktyr. Pornografik görüntülere dü?künlük, erkeklerde, kadynlardan daha yaygyndyr. Yapylan ara?tyrmalar, erkeklerin "giyinik" insan resimlerine bakmak için ufak bir miktar para ödemeye razy oldu?unu, kadynlaryn ise ancak para kar?yly?ynda resimlere bakmaya razy olduklaryny ortaya çykarmy?tyr.^[5]

Maymun ve insansy maymunlaryn da pornografiye insana benzer tepkiler verdi?i ortaya çykmy?tyr. Erkek maymunlar, kendilerine gösterilen resimler arasynda en çok kar?y cinsin poposuna ve gruptaki baskyn erke?in yüzüne ilgi göstermi?lerdir.^[5]

Suç [de?i?tir]

Ana madde: Suç

Genel olarak "yasaklanan" veya "cezalandyrylan" davrany?lara denir.

Kültür [de?i?tir]

Ana madde: Kültür

Bir grubun, cemaatin (toplulu?un), toplumun olu?turdu?u ayyrt edici de?erleri, normlary ve maddi mallarydyr. Kültür, insanyn toplumsal birli?inin en ayyrycy özelliklerinden birisidir. Kültür birikimli ilerlemekle birlikte, çok yava? bir de?i?im geçirir. Gelenek, örf ve adetler her an görebilece?imiz yapylardyr. Ynsan davrany? kodlaryny veya davrany? örüntülerini olu?turur.

Ynsanlar, dünyayy anlamak ve denetlemek için bilim ve teknolojiyi geli?tirdiler. Ynançlar, efsaneler, gelenekler, de?erler ve toplumsal kurallar insanyn hayatynda önemli bir etken olan kültürü olu?tururlar.

Ynsan Vücudu [de?i?tir]

Ynsan, alet kullanabilmesini sa?layan, kollaryn serbest oldu?u dik bir vücuda sahiptir. Beyni soyut dü?ünme, anlam verme, konu?ma ve kendini gözleyebilme yeteneklerine sahiptir. Alet kullanabilmesi ve zihninin özellikleriyle insan di?er canlylardan ayrylyr. Do?ayy anlayabilir, denetimi altyna alabilir ve kendi amaçlary do?rultusunda do?anyn güçlerini kullanabilir.

Irklar [de?i?tir]

Ana madde: Irk

Ynsanyn geli?im evreleri [de?i?tir]

Bebeklik | Çocukluk | Ergenlik | Yeti?kinlik | Ya?lylyk

• Bebeklik (0-3 ya?)
• Çocukluk (3-12 ya?)
• Ergenlik (12-21 ya?)
• Yeti?kinlik (21-65 ya?)
• Ya?lylyk (65 ya? ve üzeri) ^{[kaynak belirtilmeli]}

Ynsan Psikolojisi [de?i?tir]

Ana madde: Psikoloji

Ynsan zihninin temel özelli?i bilinçtir. Bilinç ile birlikte, kendini gözleyebilme, zamany algylayabilme ve özgür irade insanda bulunan özel niteliklerdir. Psikoloji bilimsel baky? açysy ile insan zihnini incelerken, dinler de?er yargylary ile insany inceler. Yapylan davrany?yn iyi veya kötü olmasy ile ilgilenir.

Akyl [de?i?tir]

Ana madde: Akyl

Ynsan aklynyn temeli bilinçtir. Bu bilinç insanyn kendisi ve çevresi ile ili?kisini düzenlemesini sa?lar.Ynsany di?er canlylardan ayyran temel özellik olarak bilinci kabul edebiliriz. Ynsan ayryca özgür iradeye ve zaman bilincine de sahiptir.

Ynsanyn Geli?mi? Özellikleri [de?i?tir]

Dil [de?i?tir]

Ana madde: Dil aileleri

Dil veya lisan, insanlaryn dü?ündüklerini ve hissettiklerini bildirmek için kelimelerle veya i?aretlerle yaptyklary anla?madyr.Dilin bir di?er anlamy; konu?ma yazma biçimi olarak adlandyrylar

Din [de?i?tir]

Ana madde: Din

Din, genellikle do?aüstü, kutsal ve ahlaki ö?eler ta?yyan, çe?itli ayin, uygulama, de?er ve kurumlara sahip inançlar bütününe verilen isimdir. Zaman zaman inanç sözcü?ünün yerine kullanyldy?y gibi, bazen de inanç sözcü?ü din sözcü?ünün yerinde kullanylyr. Din tarihine bakyldy?ynda, birçok farkly kültür, topluluk ve bireyde din kavramynyn farkly biçimlere sahip oldu?u görülür. Arapça kökenli bir sözcük olan din sözcü?ü, köken itibariyle "yol, hüküm, mükafat" gibi anlamlara sahiptir.

Ynsano?lu çok eski ça?lardan beri do?aüstü olana ilgi göstermi?, kendini tüm insan yrky içerisinde yalnyz hissetmi? ve tanry veya tanrylara sy?ynma ihtiyacy duymu?tur.

Ynsan bir varlyk arayy?y içerisindedir. Bu arayy? geçmi?ten günümüze de?in gelmektedir. Bu arayy? neticesinde varlyklaryny anlamlandyracak çe?itli somut ve soyut olgulardan yararlanarak kabul ettikleri de?erler do?rultusunda birçok inanç sistemi geli?tirmi?lerdir. Bunlar arasynda metaya, canlyya, do?aya veya 5 duyu ile tesbit edilemeyen (akyl ve hissiyat ile bulduklary) yaratycy-yaratycylaryn varly?yna inanmak en temel olanlarydyr.

Ynsan mutlak yok olmayy kabul etmemektedir. Birçok dinin temasynda varly?yn bir ?ekilde biçim, form, boyut de?i?tirererk devamy inancy vardyr. Yaratycynyn olmady?ny kabul eden bireylerde bile bir ?ekilde varly?yn enerji olarak devam etti?i dü?üncesi vardyr. Bu dürtü tüm insanlarda mevcuttur. Buda insanyn varlyk arayy?ynyn bir ba?ka yönüdür ve dine yönelten bir özelli?idir.

Yaratyly? [de?i?tir]

Birçok dinde insanyn yüce bir varlyk tarafyndan bugünkü halinde yaratyldy?y inany?y mevcuttur. Ybrahimi dinlerde insan yrkynyn, ilk insan oldu?una inanylan Adem ve onun kaburgasyndan yaratylan e?i Havva'dan türedi?ine inanylyr.

Toplum [de?i?tir]

Ynsanlar, geli?mi? sosyal yapylar kurmu?lardyr. Bu yapylar duruma göre ayny amaca yönelik birlik veya rakip olabilirler. Aile en temel sosyal yapy sayylabilir. Güvenlik ve adalet için devletler kurmu?lardyr. Ayny dili konu?anlar milletleri olu?turmu?lardyr.

Kaynakça [de?i?tir]

Dipnotlar [de?i?tir]

1. ^ Frans de Waal, Bonobo. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 [1]
2. ^ Britten RJ (2002). "Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels". Proc Natl Acad Sci U S A 99 (21): 13633-5. PMID 12368483. http://www.pnas.org/cgi/content/full/99/21/13633. 
3. ^ Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M (2003). "Implications of natural selection in shaping 99.4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo.". Proc Natl Acad Sci U S A 100 (12): 7181-8. PMID 12766228. http://www.pnas.org/cgi/content/full/100/12/7181. 
4. ^ Ruvolo M (1997). "Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets.". Mol Biol Evol 14 (3): 248-65. PMID 9066793. http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/14/3/248. 
5. ^ ^{a b} Faye Flam, The Philadelphia Inquirer (26 Kasym 2007)

Konuyla ilgili di?er Wikimedia sayfalary :

Commons'ta Ynsan ile ilgili çoklu ortam dosyalary bulunmaktadyr.

Vikisözlük'te Ynsan ile ilgili kelime açyklamasy bulunmaktadyr.

Vikitür'de Ynsan ile ilgili tür rehberi bulunmaktadyr.

Vikisöz'de Ynsan ile ilgili özlü sözler bulunmaktadyr.

"http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan" adresinden alyndy.

Sayfa kategorisi: Ynsan

Gizli kategori: Kaynaklary eksik olan maddeler

• Bu sayfa son olarak 13:53, 24 ?ubat 2011 tarihinde güncellenmi?tir.
• Metin Creative Commons Attribution/Share-Alike Lisansy altyndadyr; ek ko?ullar uygulanabilir. Ayryntylar için Kullanym Ko?ullaryna bakyn.

• Gizlilik ilkesi
• Vikipedi Hakkynda
• Sorumluluk Reddi